“Partnyorumuz,ailəmiz,dostlarımız bizə etik davranmadıqda biz necə reaksiya veririk?”Keçmiş tədqiqatlar bizə bir yad adamın qeyri-etik davranışına necə reaksiya verdiyimiz haaqında çox şey deyir,lakin cinayətkar bizim çox maraqlandığımız biri olduqda necə reaksiya verəcəyimiz haqqında çox az şey deyir. Toronto universitetində kordinator olan baş müəllif Rachel Forbes “Bizə yaxın olan biri qey-etik davrandıqda,mənəvi dəyərlkərimiz qorumaqla münasibətimiz qorumaq arasında qarşı durma ilə üzləşirik.Biz bu münaqişəni daha yaxşı başa düşmək üçün bu araşdırmanı apardıq.” Tədqiqat Şəxsiyyət və sosial psixologiya jurnalında dərc olunub.
Tədqiqatçılar 1100 dən çox iştirakçının əhatə edən 4 experiment silsiləsi həyata keçiriblər.Təcrübələrin birində içtirakçılar partnyorun ,yaxın dostun və ya yad birinin xeyriyə kolleksiyasından pul oğurlaması kimi qeyri-etik və ya əxlaqsız hərəkətlər etdiyi nəzəriyələrə əsaslanmış statistika oxudular.Başqa bir təcrübədə iştirakçılardan partnyorun,dostun və ya yad şəxsin qeyri-etik və ya əxlaqsəz hərəkət etdiyinin şahidi olduqları bir anı xatırlamaları istəndi.Üçüncü eksperimentdə iştirakçılar 15 gün ərzində hər gün şahid olduqları əxlaqi pozuntuların qeydini saxladılar.Hər bir eksperimentdə iştirakçılar əməli törədən şəxs,əməlin şiddəti və pozunucun nə qədər sərt cəzalandırmalı olduğu bağlı bir sıra suallara cavab veriblər.
İştirakcılar,həmçinin yaşadıqları mənfi emosiyal və öz məvəbiyyatları da daxil olmaqla,özləri haqqında necə hiss etdikləri ilə bağlı sualları cavablandırdılar.
Tədqiqatçılar hər üç təcrübədə iştirakçıların pis rəftar edən ailə və yaxın dostlarına qarşı qəzəb,nifrət və iyrrənmənin azaldığını tapdılar.Onları daha əxlaqlə hiss edirdilər bə yadlardan daha az cəzalandırmaq və ya təndiq etmək istəyirdilər.Bununla belə iştirakçılar daha çox utanc,təqsirkarlıq və xəcalət hiss edirdilər və yaxınlarından biri mənəvi və ya etik pozuntuya yol verdikdə öz əxlaqlarına dair bir qədər daha mənfi qiymətləndirmələr bildirirdilər.
Dördüncü təcrübədə iştirakçılar fiziki olaraq partnyo,yaxın dost və ya nisbi bir yad qohumlar cütləşdiriblər.Daha sonra onları ayrı-ayrı otaqlara aparıblar və özləri ilə bağlı bir sıra suallara yazılı cavab vermələri xahiş olunub.Sonra cütlər cavabları dəyişdiriblər(tədqiqat köməkçisi vaistəsi ilə) və onları kitaba köçürməyini istəyiblər.Birinci turda tərəfdaşlar həqiqi cavablar aldılar,lakin ikinci turda iştirakçılara partnyorlarının yalan danışmaq,plagiatləq və ya eqoist davranaraq qeyri-etik davrandığını göstərən saxta cavablar verildi.Əvvəlki eksperimentlərdə olduğu kimi,iştirakçılar daha sonra partnyorları,qanun pozuntusu,cəzanın nə qədər sərt olması və özləri haqqında hissləri ilə bağlı bir sıra suallara cavab verdilər.Nəticələr ilk üç təcrübəyə bənzəyirdi,lakin təsir o qədər də güclü deyildi.
Forbes hesab edir ki,dördüncü experimentdə müşahidə edilən daha az ardıcıl təsirlər,bu araşdırmada iştirakçılara təqdim edilən qeyri-etik məlumatların təcrübədən əvvəl iştirakçılara məlum olmaması və ilk dəfə bir yad tərəfindən çox həyasız bir şəkildə onlarla paylaşılması ola bilər. “Mümkündür ki,iştirakçılar qeyri-etik hərəkətləri iştirakçıya əvvəlcədən demədikləri və bunun əvəzinə tədqiqatçıya söyləməsi seçdikləri üçün yaxın ətrafından əsəbləşiblər.Yad adamdan dəyər verdiyiniz birinin qeyri-etik davranışı haqqında eşitmək,çoc güman ki,bir az da olacaq.Bu barədə birbaşa dostunuzdan və ya sevilən birindən eşitməkdən daha sarsıdıcıdır”dedi.
Ədəbiyyat: https://www.sciencedaily.com/releases/2021/07/210729095212.htm
