Hüquq psixologiyası

AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI TƏHSİL NAZİRLİYİ
BAKI DÖVLƏT UNİVERSİTETİ
İBTİDAİ İSTİNTAQIN PSİXOLOJİ ƏSASLARI
Ali məktəblərin magistr pilləsi üçün
PROQRAM
İxtisas: Hüquq psixologiyası
BAKI – 2009
TƏRTİB EDƏN: AMEA-nın müxbir üzvü, professor
Əliyev B.H.
Psixologiya elmləri namizədi
Cabbarova L.M.
RƏYÇİLƏR: Psixologiya elmləri namizədi, dosent
M.V.Vəliyev
Psixologiya elmləri namizədi
Kazımova K.Q.
ELMİ REDAKTOR:
BÖLMƏ I
İSTİNTAQ FƏALİYYƏTİNİN PSİXOLOJİ ƏSASLARI
Mövzu 1. İbtidai istintaqın psixoloji xarakteristikası.
İbtidai istintaq – psixoloji təhlil obyekti kimi. İbtidai istintaqın mərhələləri. İstintaq işinin planlaşdırma və təşkilinin psixoloji məsə¬lələri. İbtidai istintaq prosesində mütəxəssis və məsləhətçi kimi psi¬xoloqun fəaliyyəti.
Mövzu 2. Müstəntiq fəaliyyətinin psixoloji əsasları.
Müstəntiq fəaliyyətinin məqsədi və motivləri. Müstəntiq peşəsinə verilən tələblər və professional qabiliyyətlər. Müstəntiqin şəxsi keyfiy¬yətləri. Müstəntiqin ağlının keyfiyyətləri. Müstəntiqdə müşahidəçilik qabiliyyəti. Müstəntiqdə professional keyfiyyətlərin for¬malaşdırılması xüsusiyyətləri. İntuisiya və onun müstəntiqin peşəkar fəaliyyətində ro¬lu. Müstəntiqin kommunikativ keyfiyyətləri. Müstən¬tiqin nitq mədə¬niyyəti və onun təkmilləşdirilməsi. Ünsiyyət prosesində konflikt şərait¬lərin dəf edilməsi. Müstəntiqdə emosional-iradi dəyanətin formalaş¬dırılmasının psixoloji əsasları. Professional deformasiya və onun profi¬laktikası yolları.
Mövzu 3 . Hadisə yerinə baxışın psixologiyası.
Cinayət hadisəsinin baş verdiyi yer – təhqiq olunan hadisə və onun iştirakçıları haqqında informasiya mənbəyi kimi. Hadisə yerində qalan izlərin diaqnostikasının psixoloji təhlili.
Hadisə yerinə baxış zamanı müstəntiqin fəaliyyətinin psixoloji təhlili. Müstəntiqin idrak proseslərinin, xüsusən də, qavrayış və müşa¬hidəçilik qabiliyyətinin hadisə yerinə baxış zamanı təzahür xüsusiy¬yətləri.
Hadisə yerində qalan izlərə əsasən cinayətkarın davranışının modelləşdirilməsi.
Mövzu 4 . Axtarışın psixoloji xarakteristikası.
Axtarış zamanı əsas informasiya mənbələri. Nəyisə gizlədən insanın psixologiyası. Üzərində axtarış aparılan insanın və onun ailə üzvlərinin reaksiya və davranışlarının təhlili. Gizlinc yerlərin seçiminə təsir göstərən amillər. Gizlinclərin hazırlanmasında cinayətkarların motivasi¬yası.
Axtarışı həyata keçirənin psixologiyası. Axtarışın uğurla həyata keçirilməsində axtarış aparan şəxsin şəxsi keyfiyyətlərinin və psixoloji vəziyyətinin rolu. Axtarış aparılan şəraitin və üzərində axtarış aparılan insanların müstəntiqə emosional təsiri.
Mövzu 5. İstintaq eksperimentinin psixoloji xarakteristikası.
İstintaq eksperimentinin psixologiyası. İstintaq eksperimentinin strukturu və növləri. Obyektiv və subyektiv amillərin modelləş¬diril¬məsi. İstintaq eksperimentinin iştirakçılarının seçilməsi və onların psi¬xoloji hazırlığı. İstintaq eksperimenti iştirakçılarının psixoloji xüsusiy¬yətlərinin (qabiliyyət, bilik, bacarıq, emosional-iradi keyfiyyətlər, qavrayış, hafizə və s.) nəzərə alınması.
BÖLMƏ II
İSTİNTAQA CƏLB OLUNMUŞ ŞƏXSLƏRİN PSİXOLOGİYASI VƏ İFADƏLƏRİN ALINMASININ PSİXOLOJİ CƏHƏTLƏRİ
Mövzu 1. Zərərçəkən və cinayətkar şəxsin psixologiyası.
Zərərçəkənin psixologiyası. Zərərçəkənin davranışının motivləri. Zərərçəkənin ifadələrinin psixoloji analizi.
Cinayətdə əli olmuş şəxslərin davranışının psixoloji cəhətləri. Müqəssir və təqsirsiz insanların davranışlarının fərqli psixoloji əla¬mətləri. Cinayətkar şəxsiyyətinin məqsəd, motiv, tələbat, fərdi-psixoloji xüsusiyyətlərini və s. müəyyənləşdirərkən psixoloji biliklə¬rdən istifadə. Cinayi fəaliyyətin gizlədilməsinin psixoloji üsulları.
Ayrı-ayrı kateqoriyadan olan cinayətkarların psixoloji xarakte¬ristikası. Cinayət motivlərinin təsnifatı. Müxtəlif tipli cinayət hadisə¬lərinin təhqiqi zamanı cinayətkarın psixoloji xüsusiyyətləri haqqında bilgilərin və məlumatların əhəmiyyəti.
Mövzu 2. İstintaq prosesində yalanın ifşasının psixoloji xüsusiyyətləri.
Yalanın psixoloji mahiyyəti. Yalanın verbal əlamətləri. Yalan ifa¬dələrin psixoloji əlamətləri. Yalanın qeyri-verbal əlamətləri (mimika, jestlər, paralinqvistika). Vegetativ sinir sistemi ilə şərtlənən əlamətlər. Yalanın ifşası metodları. Yalan detektoru. Yalanın üzə çıxarılması üçün testlərin keçirilməsi və sualların qoyuluşu.
Mövzu 3. Dindirmənin və üzləşdirmənin psixoloji əsasları.
Dindirmənin əsas mərhələləri. Dindirmənin effektiv həyata keçi¬rilməsinə təsir edən amillər. Dindirməyə psixoloji hazırlıq. Dindir¬mənin həyata keçirildiyi zaman, məkan və şərait.
Dindirmə zamanı müstəntiqin davranışı. Dindirmə zamanı fərdi-psixoloji yanaşma. Dindirmə zamanı taktiki fəndlərin seçilməsi. Din¬dirilən insana psixoloji təsir vasitələri və üsulları. Dindirmə zamanı insan haqlarının və etik prinsiplərin gözlənilməsinin psixoloji xüsusiy¬yətləri. Dindirmə zamanı informasiyaların alınması və onların işlənil¬məsi. Təkrar dindirmənin psixologiyası.
Şahidlərin dindirilməsinin psixologiyası. Zərərçəkənlərin dindiril¬məsinin psixoloji əsasları. Müqəssirin müdafiə reaksiyaları. İttiham edi¬lən və şübhəli bilinən şəxslərin psixoloji vəziyyətinin xarakteristikası. Aqressiya, affekt, frustrasiya, ruh düşkünlüyü vəziyyətləri. Dindirmə zamanı şübhəli bilinən şəxsin davranışına təsir edən psixoloji amillər. Dindirmə və üzləşdirmə zamanı yalan ifadələrin verilməsinin motiv¬ləri. Yetkinlik yaşına çatmayanların dindirilməsinin psixoloji xüsu¬siyyətləri.
Üzləşdirmənin psixologiyası. Üzləşdirmədə iştirak edən şəxslərin qarşılıqlı təsir və ünsiyyətinin xarakteri. Üzləşdirmə zamanı müstəntiq tərəfindən qeyri-verbal ünsiyyət siqnallarının qavranılması, başa düşülməsi və qiymətləndirilməsi.
Dindirmə və üzləşdirmə zamanı hafizə proseslərinin aktivləşdiril¬məsinin psixoloji vasitələri.
Mövzu 4. Tanımanın psixologiyası.
Tanıma prosesinin təşkili və həyata keçirilməsinin psixoloji xarakteristikası. Qavrayışa təsir edən obyektiv və subyektiv amillərin qiymətləndirilməsi. İnsanın insanı qavramasının psixoloji xüsusiy¬yətləri. Simultan və suqsessiv tanıma. Tanıma zamanı yol verilən yanlış¬lıqlar və onların aşkarlanması yolları. İstintaqa daxil olmuş ifadələrin yerindəcə yoxlanılmasının psixologiyası.
BÖLMƏ III
MƏHKƏMƏ-PSİXOLOJİ EKSPERTİZASININ TƏŞKİLİ VƏ KEÇİRİLMƏSİ MƏSƏLƏLƏRİ
Mövzu 10. Məhkəmə-psixoloji ekspertizası.
Məhkəmə-psixoloji ekspertizasının predmeti, məqsədi və vəzi¬fə¬ləri. Məhkəmə-psixoloji ekspertizasının təyin olunması üçün şərtlər. Psixoloq-ekspertlərin vəzifə və səlahiyyətləri. Məhkəmə-psixoloji eks¬pertizasının növləri. Emosional vəziyyətlərin məhkəmə-psixoloji ekspertizası. Yetkinlik yaşına çatmayanların məhkəmə-psixoloji eksper¬tizası.
TEMATİK PLAN
№ Mövzu Mühazirə Məşğələ
1 İbtidai istintaqın psixoloji xarakteristikası. 2 s. –
2 Müstəntiq fəaliyyətinin psixoloji əsasları. 4 s. 2 s.
3 Hadisə yerinə baxışın psixologiyası. 2 s. 2 s.
4 Axtarışın psixoloji xarakteristikası. 4 s. 2 s.
5 İstintaq eksperimentinin psixoloji xarakteristikası. 2 s. 2 s.
6 Zərərçəkən və cinayətkar şəxsin psixologiyası. 2 s. 2 s.
7 İstintaq prosesində yalanın ifşasının psixoloji xüsusiyyətləri. 2 s. –
8 Dindirmənin və üzləşdirmənin psixoloji əsasları. 6 s. 2 s.
9 Tanımanın psixologiyası. 2 s. 2 s.
10 Məhkəmə-psixoloji ekspertizası. 4 s. 1 s.
Saatların ümumi miqdarı: 45 saat 30 s. 15 s.
RAZDEL I
PSİXOLOQİÇESKİE OSNOVI SLEDSTVENNOY DEƏTELĞNOSTİ
Tema 1. Psixoloqiçeskaə xarakteristika predvaritelğnoqo sledstviə.
Predvaritelğnoe sledstvie kak obcekt psixoloqiçeskoqo analiza. Stadii predvaritelğnoqo sledstviə. Psixoloqiçeskie voprosı orqanizaüii i planirovaniə sledstvennoy rabotı. Deətelğ¬nostğ psixoloqa kak professionala i konsulğtanta v proüesse predvaritelğnoqo sledstviə.
Tema 2. Psixoloqiçeskie osnovı deətelğnosti sledovatelə.
Üelğ i motivı deətelğnosti sledovatelə. Trebovaniə professii i professionalğnıe sposobnosti. Liçnostnıe kaçestva sledovatelə. Kaçestva uma sledovatelə. Nablö¬datelğ¬nostğ sledovatelə. Osobennosti formirovanie pro¬fessionalğnıx kaçestv u sledovatelə. İntuiüiə i ee rolğ v deətelğnosti sledovatelə. Kommunikativnıe kaçestva sledovatelə. Kulğtura reçi sledovatelə, ee sover¬şen¬stvo¬vanie. Preodolenie konfliktnıx situaüiy v obhenii. Psixoloqiçeskie osnovı formirovaniə gmoüi¬onalğno-vole¬voy ustoyçivosti sledovatelə. Profes¬sionalğnaə defor¬maüiə i puti ee profilaktiki.
Tema 3. Psixoloqiə osmotra mesta proisşestviə.
Mesto proisşestviə kak istoçnik informaüii o rassle¬du¬emom sobıtii i o eqo uçastnikax. Psixoloqiçeskiy ana¬liz diaq¬nostiki sledov ostavlennıx na meste proisşestviə.
Psixoloqiçeskiy analiz deətelğnosti sledovatelə pri osmot¬re mesta proisşestviə. Osoben¬nosti proəvleniə poznava¬telğnıx proüessov, v osobennosti vospriətiə i nablödatelğnosti sledo¬va¬telə vo vremə osmotra mesta proisşestviə.
Modelirovanie povedenie prestupnika po sledam ostavlen¬nım na meste proisşestviə. Mıslennaə rekonstruküiə sobıtiə prestupleniə.
Tema 4. Psixoloqiçeskaə xarakteristika obıska.
Osnovnıe istoçniki informaüii vo vremə obıska. Psixo¬lo¬qiə prəçuheqo. Analiz reaküiy i povedeniy obıskivaemoqo i çle¬nov eqo semği. Faktorı vliəöhie na vıbor mesto sokrıtiə. Mo¬tivaüiə prestupnikov pri izqotovlenii taynikov i xranilih.
Psixoloqiə ihuheqo. Rolğ liçnostnıx kaçestv i psixo¬loqi¬çeskoqo sostoəniə ihuheqo v gffektivnosti obıska. Gmoüionalğ¬noe vozdeystvie na sledovatelə obstanovki obıska i povedeniə obıskivaemıx.
Tema 5. Psixoloqiçeskaə xarakteristika sledstvennoqo gksperimenta
Psixoloqiə sledstvennoqo gksperimenta. Vidı i struktura sledstvennoqo gksperimenta. Mode¬lirovanie obcektivnıx i subc¬ektivnıx faktorov. Podbor i psixoloqiçeskaə podqotovka uçastni¬kov sledstvennoqo gksperimenta. Uçet psixoloqiçeskix osobennostey (sposobnostey, znaniy, ume¬niy, gmoüionalğno-volevıx kaçestv, vospriətie, paməti i t.d.) uçastnikov sledstvennoqo gkspe¬ri¬menta.
RAZDEL II
PSİXOLOQİƏ LİÜ, PRİVLEKAEMIX K RASSLEDOVANİÖ İ PSİXOLOQİÇESKİE OSOBENNOSTİ İX POKAZANİY
Tema 1. Psixoloqiə poterpevşeqo i liçnosti prestupnika.
Psixoloqiə poterpevşeqo. Motivı povedeniə poterpevşeqo. Psixoloqiçeskiy analiz pokazaniy poterpevşix.
Psixoloqiçeskie aspektı povedeniə liü, priçastnıx k soverşennomu prestupleniö. Psixoloqiçeskie priznaki otliçi¬telğnoqo povedeniə vinovnoqo i nevinovnoqo. İspolğzovanie psixoloqiçeskix znaniy pri opredelenii üeley, motivov, potreb¬nostey, individualğno-psixoloqiçeskix svoystv i t.p. liçnosti prestupnika. Psixoloqiçeskie priemı maskirovki prestupnoy deətelğnosti.
Psixoloqiçeskaə xarakteristika otdelğnıx kateqoriy pres¬tupnikov. Klassifikaüiə motivov prestupleniy. Znaçenie dannıx i znaniy o psixoloqii liçnosti prestupnika v rassledovanii raz¬liçnıx vidov prestupleniy.
Tema 2. Psixoloqiçeskie osobennosti razoblaçeniə lji vo vremə sledstvennoqo proüessa.
Psixoloqiçeskaə suhnostğ lji. Verbalğnıe priznaki lji. Psixoloqiçeskie priznaki lojnıx pokazaniy. Neverbalğ¬nıe priznaki lji(mimika, jestı, paralinqvistika). Priz¬naki, obuslovlennıe veqetativnoy nervnoy sistemoy. Meto¬dı razoblaçeniə lji. Detektor lji. Provedeniə testov i pos¬tanovka voprosov s üelğö vıəvleniə lji.
Tema 3. Psixoloqiçeskie osnovı doprosa i oçnoy stavki.
Osnovnıe stadii doprosa. Faktorı, vliəöhie na gffek¬tiv¬nostğ doprosa. Psixoloqiçeskaə podqotovka k doprosu. Obstanov¬ka, vremə i mesto doprosa.
Povedenie sledovatelə vo vremə doprosa. Liçnostno-psixo¬lo¬qiçeskiy podxod pri doprose. Vıbor taktiçeskix priemov pri doprose. Metodı i sposobı psixoloqiçeskoqo vozdeystviə na dopraşivaemoqo. Psixoloqiçeskie osobennosti soblödeniə gti¬çeskix prinüipov i çeloveçeskix prav vo vremə doprosa. Poluçe¬nie i obrabotka informaüiy pri doprose. Psixoloqiə povtornoqo doprosa.
Psixoloqiə doprosa svideteley. Psixoloqiçeskie osnovı doprosa poterpevşix. Zahitnıe reaküii vinovnoqo. Xarakteris¬tika psixoloqiçeskoqo sostoəniə obvinəemıx i podozrevaemıx. Sostoəniə affekta, frustraüii i t.d. Psixoloqiçeskie faktorı, vliəöhie na povedenie podozrevaemoqo pri doprose. Motivı daçi lojnıx pokazaniy pri doprose i oçnoy stavke.
Psixoloqiçeskie osobennosti doprosa nesoverşennoletnix.
Psixoloqiə oçnoy stavki. Xarakter vzaimodeystviə uçastni¬kov oçnoy stavki. Vospri¬ətie, ponimanie i oüenka sledovatelem siqnalov neverbalğnoqo obheniə.
Psixoloqiçeskie sredstva aktivizaüii proüessov paməti pri doprose i oçnoy stavki.
Tema 4. Psixoloqiə opoznaniə.
Psixoloqiçeskaə xarakteristika orqanizaüii i provedeniə opoznaniə. Oüenka obcektivnıx i subcektivnıx faktorov vospriətiə. Psixoloqiçeskie osobennosti vospriətiə çeloveka çelovekom. Simulğtannoe i suküessivnoe uznavanie. Lojnoe opoznanie i priemı eqo razoblaçeniə. Psixoloqiə proverki pokazaniy na meste.
RAZDEL III
VOPROSI ORQANİZAÜİİ İ PROVEDENİƏ SUDEBNO-PSİXOLOQİÇESKOY GKSPERTİZI
Tema 1. Sudebno-psixoloqiçeskaə gkspertiza.
Predmet, üeli i zadaçi sudebno-psixoloqiçeskoy gkspertizı. Povodı naznaçeniə sudebno-psixoloqiçeskoy gkspertizı. Zadaçi i polnomoçiə psixoloqov-ekspertov. Vidı sudebno-psixoloqiçes¬koy gkspertizı. Sudebno-psixoloqiçeskaə gksper¬tiza gmoüionalğ¬nıx sostoəniy. Sudebno-psixoloqiçeskaə gkspertiza nesoverşen¬noletnix.
TEMATİÇESKİY PLAN
№ Temı Leküii Seminarı
1 Psixoloqiçeskaə xarakteristika predvari¬telğnoqo sledstviə 2 ç . –
2 Psixoloqiçeskie osnovı deətelğnosti sle¬dovatelə 4 ç. 2 ç.
3 Psixoloqiə osmotra mesta proisşestviə 2 ç. 2 ç.
4 Psixoloqiçeskaə xarakteristika obıska 4 ç. 2 ç.
5 Psixoloqiçeskaə xarakteristika sledstven¬no¬qo gksperimenta 2 ç. 2 ç.
6 Psixoloqiə poterpevşeqo i liçnosti prestupnika 2 ç. 2 ç.
7 Psixoloqiçeskie osobennosti razobla¬çe¬niə lji vo vremə sledstvennoqo pro¬ües¬sa 2 ç. –
8 Psixoloqiçeskie osnovı doprosa i oçnoy stavki 6 ç. 2 ç.
9 Psixoloqiə opoznaniə 2 ç. 2 ç.
10 Sudebno-psixoloqiçeskaə gkspertiza 4 ç. 1 ç.
Obhaə koliçestvo çasov: 45 ç. 30 ç. 15 ç.
ƏDƏBİYYAT
1. Bayramov Ə.S. Şəxsiyyətin təşəkkülünün aktual psixoloji problem¬ləri. Bakı, Azərnəşr, 1981, 190 səh.
2. Bayramov Ə.S., Əlizadə Ə.Ə. Sosial psixologiya, Bakı, Qarr-poliqraf, 2003, 356 s.
3. Bayramov Ə.S., Əlizadə Ə.Ə., Seyidov İ.Ə. Məhkəmə psixologiyası, Bakı, ADU – nun nəşri, 1975, 102 s.
4. Bayramov Ə.S., Əlizadə Ə.Ə. Psixologiya, Bakı, Çinar-Çap, 2002, 620 s.
5. Əliyev B.H. Məhkəmə psixoloji ekspertizası, Bakı, BDU nəşriyyatı, 1994, 85 s.
6. Əliyev B.H. Məhkəmə-psixoloji ekspertizasının əsas terminlər lüğəti. Bakı, 1995.
7. Əliyev B.H. Cinayət və mülki prosesdə məhkəmə-psixoloji ekspertizası problemləri. Bakı, 1996.
8. İsmayılov N.V. Psixiatriya, Bakı, Maarif, 1992, 370 s.
9. Şəfiyeva E.İ., Həmzəyev M.Ə. Psixofiziologiya. Bakı, 1992.
10. Aliev B.Q. Psixoloqiçeskie metodı izuçeniə liçnosti prestupnika. Baku, 1997, 32 s.
11. Aliev B.Q., Mamedova S.İ. Soüialğno-psixoloqiçeskie problemı liçnosti nesoverşennoletnix pravonaruşiteley. Baku, 1996.
12. Alekseev A.M. Psixoloqiçeskie osobennosti pokazaniy oçevidüev. Moskva, Öridiçeskaə literatura, 1973, 104 s.
13. Vasilğev V.L. Öridiçeskaə psixoloqiə. SPb, Piter, 1997, 656 s.
14. Vasilğev A.N., Karneeva L.M. Taktika doprosa.- M.: 1970.
15. Derbenev A.P. Psixoloqiə vzaimodeystviə sledovatelə i operativnoqo rabotnika. – M., 1983.
16. Dospulov Q.Q. Psixoloqiə doprosa na predvaritelğnom sledstvii. – Alma-Ata, 1976.
17. Koçenov M.M., Osipova N.R. Psixoloqiə doprosa maloletnix svideteley.- M.: 1984.
18. Koçenov M.İ. Vvedenie v sudebno-psixoloqiçeskuö gkspertizu. M.,1980.
19. Kotov D.P., Hixanüov Q.Q. Psixoloqiə sledovatelə. Voronej, İz-vo Voronejskoqo univer-ta, 1976, 134 str.
20. Luzqin İ.M. Modelirovanie pri rassledovanii prestupleniy.- M.: Örid. literatura, 1981. – 80 s.
21. Pol Gkman. Psixoloqiə lji. SPb, Piter, 2003, 272 s.
22. Frank L.M. Viktimoloqiə i viktimnostğ. Duşanbe, 1972.
23. Çufarovskiy Ö.V. Öridiçeskaə psixoloqiə. Moskva, Pravo i zakon, 1997, 320 s.