| 1.Təfəkkür təsəvvür assosiasiyası kimi İnsanın psixi həyatı haqqında danışarkən ilk olaraq davranışda assosiasiya prin-sipinin əlaqəsinə nəzər yetirməliyik.Bu prinsip psixologiyada assosianizm cərəya-ninin yaranmasına təkan verib.Assosiasiya anlayışına hələ qədim zamanlardan filosofların əsərlərində təsadüf olunur.Lakin geniş XVII-XVIII əsrlərdə yayıldı. Assosiasiyanın əsas qanunu belədir:Assosiasiya nə qədər tez-tez təkrarlanarsa bir o qədər möhkəm və davamlı olar.Assosiasiyanın 4növü qeyd edilir: 1.oxşarlığa görə 2.ziddiyyətliyə görə 3.məkan və ya zaman yaxınlığına görə 4.münasibətə görə Assosiasiya əsasən D.Hartli,C.Prinstli,C.Mill,D.Mill,A.Ben,T.Çiqenin əsərlərində tədqiq edilib. Bu dövrdə təfəkkür psixologiyası hələ elmdə ayrıca bölmə kimi öyrənilmirdi.Bu zaman təfəkkür hələ subyektin xüsusi fəaliyyət forması kimi nəzərdən kecirilmirdi. Təfəkkür ümumi-əqli fəaliyyət kimi öyrənilirdi.Təfəkkürün inkişafı assosiasiyanın toplanması kimi qəbul olunurdu.Təfəkkürün formal-məntiqi xarakteristikası təfək-kürə assosianist yanaşma ilə eyni zamanda mövcud idi.Belə hesab olunurdu ki, təfəkkür prosesləri eksperimental şəkildə öyrənilə bilməz.Təfəkkürü ancaq insanın yaratdığı mədəni məhsulların təhlili kimi öyrənmək olar.Assosiativ nəzəriyyənin əsas məsələsi ideyanin reproduksiyasidir.Onu çox vaxt reproduktiv təfəkkür nəzə-riyyəsi də adlandirirlar.Bu nəzəriyyələr sonralar tənqid atəşinə tutuldu.L.S.Vıqotski assosianist anlamin şərhini etiraz edərək,daha sadə ümumiləşdirmə (birləşdirmə, eyniləşdirmə)formasını assosiasiyanın təşkili ilə əlaqələndirirdi(oxşarlığa və ziddiy -yətliyə görə).Assosianist yanaşma Y.A.Samarin və P.A.Şevarevin əsərlərində in-kişaf edib.A.F.Esaslou assosiasiyanı təfəkkür mexanizmi kimi qəbul etmişdir. |
Təfəkkür nəzəriyyələri 1
əvvəlki yazı