Emosiya nəzəriyyəsi

V.K.Vilyunas haqlı olaraq qeyd edir ki, “emosiyalar haqqında öyrənmələr(nəzəriyyələr) ənənəvi olaraq “nəzəriyyə”mənası verən sözlə adlandırılır,əslində isə daha cox ayrı-ayrı fraqmenti əks etdirir,ancaq yekunda ideal əsaslı nəzəriyyəyə yaxınlaşır”(1984,s6).Onlardan hər biri problemin hansısa bir aspektini qabardır, onu emosiyalarda və ya onun hər hansı bir komponentində yaranan qeyri-tipik(təsadüfi) hal kimi nəzərdən keçirir.Bədbəxtlik ondadı ki,müxtəlif tarixi dövrlərdə yaranan nəzəriyyələr varisliyə sahib çıxmırlar.
Filosoflar və naturalistlər emosiyaların təbiəti və mövcudluğu haqqında ciddi olaraq düşünməyə başlayırlar.İki əsas mövqe yaranır.İntelektualistik tədqiqatçılar,xüsusilə də İ.F.Qerbart (1824-1825) iddia edirlər ki, emosiyaların orqanik təzahürü psixi təzahürün nəticəsidi.Qerbarta görə emosiya özundə təsəvvürlər arasında yaranan əlaqələri ifadə edir. Emosiya- bu psixi pozgunluqdu hansi ki,təsəvvürlər arası yaranan konfliktlərə səbəb olur.Bu affektiv vəziyyət qeyri-ixtiyari olaraq vegetativ dəyişikliyə səbəb olur.
Digər mövqenin tərəfdarları,sensualistlər,əksinə qeyd edirdilər ki, orqanik reaksiyalar psixi təzahürlərə təsir edir.F.Dyufur (Dufour,1883) bununla əlaqədar olaraq yazırdı: “Məgər mən kifayət etməyəcək dərəcədə sübüt etmişəm ki,bizim ehtirasa olan təbii meylimizin mənbəyi ürəkdə yerləşmir,vegetativ sinir sisteminin beynə ötürülmüş xəbərdarlığı nəticəsində alınan oyanıqlıq qabiliyyətidi.Əgər biz qan dövranı,həzm,sekresiya funksiyalarına ixtiyari olaraq nəzarət edə bilmiriksə onda buna görə də ehtirasın təsiri altında yaranmış bu funksiyaların pozulmasında öz istəyimizi (iradəmizi,ixtiyarımızı) qeyd edə bilmərik”(s388).
Bu iki mövqe koqnitiv emosiya nəzəriyyəsi və U.Ceyms-Q.Langenin periferik emosiya nəzəriyyəsində sonralar öz inkişafını tapmışdı.
Ardı var…