Təfəkkür nəzəriyyələri -4

4.Təfəkkür situasiyanın strukturu kimi
Bu nəzəriyyə geştald psixoloqlar (M.Vertxaymer,V.Keller,K.Koffki,K.Dünker) tərəfindən almaniyada bizim əsrin əvvəllərində yaranıb.Onlar assosiasiya nəzəriy-yəsinin əksinə çıxırdılar.Geştalt psixologiyasının nümayəndələrinə E.Qusserlya və A.Berqsonun idealistic konsepsiyası güclü təsir edir.Bu məktəbdə mərkəzi yeri aşagıdakı fikir tuturdu:psixoloji prosesin əsasında ayrı- ayrı elementleri-duyğuları deyil,tam bir obraz kimi –qavrayışı götürür.Onlar bu fikri təfəkkürə də aid edirlər.
Antropoidlərin intellektual davranışını sistematik eksperimental tədqiq edən V.Keller belə nəticəyə gəlir ki, ali meymunlar əqli davranışlara malikdirlər “eynilə insanlarda ki kimi”.O,oxşarlığı absolyutlaşdırır və antropoid davranişla insanın təfəkkür fəaliyyəti arasında prinsipial keyfiyyət fərqlərini qiymətləndirmir. V.Kel-ler intellektual davranışı qəfil baş vermiş kimi, əvvəlkilərdən asili olmayan fəaliy-yət və tamamilə təsadüfi aktin “sinağı ”ilə qarşı qarşıya qoyulmuş kimi xarakterizə edir.Kellerə görə məsələnin ”şüurlu”nəticəsinin mexanizm özü aşağıdakı kimi tamamlanır:orqanizmin optik sahəsində situasiyanın əhəmiyyətli elementləri yega-nə tami, bütövü təşkil edirlər;qeştaltların təşkili situasiya elementlərinin əhəmiy-yəti bəzi gərginliyin təsiri altinda tamamlanır,hansi ki, problemli situasiyada orqa-nizmdə yaranır.Prinsipial olaraq həmin bu vəziyyət insan təfəkkürünün tədqiqi (eksperimental və nəzəri) zamanı da yaranmışdır(M.Vertxaymer,K.Dünker və başqaları).Məsələnin nəticəsi onda tamamlanırki,problemli situasiya yeni qeştaltda da,yeni münasibətlərdə də qəbul edilməyə başlanılır.
Assosianistlər məsələ həllində keçmiş təcrübəni qəbul etmirdilər bunun əksi olaraq qeştalt psixoloqlar bunu qəbul edirdilər.Ancaq özü-özlüyündə həddən artıq keçmiş təcrübə hələ məsələnin həlli deyil.Keçmiş təcrübə yeni materialın qavranılmasında tormozlayıcı təsir göstərə bilər.Bu məktəbin bəzi psixoloqları keçmiş təcrübəylə bağlı fikirləri “yönəlişlik”adlandırırdılar.
Təfəkkürün psixoloji öyrənilməsində funksional inkişaf ideyasıni tətbiq etmə məhz geştalt psixoloqlara aiddir.Hal-hazırki dövrdə funksional inkişafin öyrənilməsi təfəkkür psixologiyasının mərkəzi