Təfəkkür nəzəriyyələri 3

Təfəkkür intellektual əməliyyatların həlli funksiyası kimi
Vyusburq məktəbinin ideyası O.Zelçinin işlərində öz inkişafını tapır.O,təfəkkürü intellektual əməliyyatların həlli kimi görürdü.Zelçin təfəkkür fəaliyyəti necə yaranır,intellectual fəaliyyət nece yaranır kimi məsələləri araşdırır.Zelşə görə əsas intellektual əməliyyatlar aşağıdakılardır:kompleksin tamamlanması,abstraksiya, oxşarlığın reproduksiyası.Bu əməliyyatların müxtəlif kombinasiyası məsələ həlli metodunu təşkil edir.Birinci əməliyyat –kompleksin tamamlanması mövcud predmetin vizualizasiyasın aid edə bilər.İkinci əməliyyat- abstraksiya predmetin mövcud xüsusiyyətlərinin mövcud olmayan xüsusiyyətlərinə ayırmaqdır(yəni mücərrəd təfəkkür)Nəhayət üçüncü əməliyyat- oxşarlığın reproduksiyası mövcud predmet və ya firkin təyin olunmuş əlamətinin sadalanmasıdır.
Ümumilikdə Zelçin işləri onunla xarakterikdirki o,təfəkkürü ilk olaraq inkişaf edən xətt üzrə getdiyini qəbul edirdi.Onun fikrincə təfəkkürdə hər bir mərhələ digəri üçün zəmin yaradır.Həmcinin Zelçin ilk dəfə olaraq psixologiya intellectual əməliyyatlar problemini qoydu və onu detalbadetal izah etməyə calışdı. L.İ.Ançife-rov Zelçin işlərini əsaslı surətdə analiz edərək qeyd edirki, onda “struktur və tərkib hər əsas əməliyyatda az diferensasiya olunub”,”Zelçin nəzəriyyəsində ümumilikdə sadə anlayış yoxdur”.
Zelçin işləri psixoloji ədəbiyyata güclü təsir edir,bu özünü Holland psixoloqu A.de Qrootun monoqrafiyasında göstərib.O,təfəkkür prosesini şahmat oyunu əsasında öyrənir.Müəllif qarşısına məqsəd qoyurki təfəkkür prosesinin struktur və dinamikasına ümumiləşmiş təsvir versin.Bu bir-birinin ardinca gələn 4 mərhələdə öz əksini tapır:
1.Oriyentasiya mərhələsi – bu mərhələdə oyunda mümkün gediş istiqamətləri öyrənilir.
2.Yoxlama mərhələsi(eksploration) – tədqiq olunan tezliklə oyuna “atılır”,əvvəlki mərhələdəki mümkün gedişləri etməyə başlayır.Əgər düzgün gediş etməyibsə həmin gediş ləğv olunur.
3.Tədqiqat mərhələsi(investiqation) – burada daha ciddi,daha dərin mümkün axtarışlar yerinə yetirilir,hansı ki,keyfiyyət və kəmiyyət baxımından kifayət qədər aydın əks olunub.Tədqiq olunan daha öncəki gediçləri artıq görə bilirlər.
4.İnandırıcılıq mərhələsi – tədqiq olunan dəlillər əsasında öz nəticələrini sübut etməyə calışır.Əldə olunmuş nəticələr subyektiv olaraq sübuta yetirilir.
Bu məsələ A.V.Bruşlinski və tələbələri tərəfindən analiz edilib.