Deməli, psixologiyada substitution bias deyilən bir şey var. Bunu yerdəyişdirmə tərəfkeşliyi kimi tərcümə edə bilərik. Bu nədir? Məsələn, sərt baxışlı, enlikürək, karizmatik bir kişiyə baxıb onun yaxşı bir hərbi lider olacağını düşünürsünüz. Halbuki, onun xarici quruluşu hərbi bacarıqlarının necə olması barədə ən kiçik belə məlumatı vermir. Belə halda biz bir sualın cavabını digər suala köçürürük. Kişinin karizmatik və enlikürək olması onun görkəmi ilə bağlı verilən sualın cavabıdır, hərbi qabiliyyətləri ilə bağlı sualın yox.
Bu cür düşünmə yanlışlıqlarını hər gün edirik. Məsələn, bir qız sevgilisindən ayrılır və deyir ki, artıq mənim bütün həyatım bitdi. Halbuki, bitən şey həyatı deyil, bir münasibətidi.
Və ya xaricdə təhsil almış, hörmətli bir ailənin oğlu elçi düşdüyü qızın valideynləri tərəfindən əsasən ” yaxşı oğlan ” olaraq tanımlanır. Halbuki, burda oğlanın xarakteri ilə bağlı məlumat yoxdur. Yaxşı olan oğlanın ailəsi və təhsilidi.
Bir şey barədə qərar verəndə substitution bias faktorunun təsirinə məruz qalıb qalmadığınıza diqqət edin.
Fuad Əsədov
