Zorakılıq bəzən fəlakətdən sonra ən özəl yer və ən mühüm sığınacaq olan ailəni çirkləndirə bilər. Sosial zorakılıq ümumi olsa da, məişət zorakılığı gizli olaraq qalır. Aydın, təhrif olunmuş ənənəvi baxışlar qanun qarşısında duranda “şəxsi həyat”, “ər-arvad arasında belə olur”, “ata onu sevir, döyür” kimi düşmənçilik ifadələri ilə maskalanır. Lakin zorakılıq bədəndə və ruhda bərpası çətin olan yaralara səbəb ola bilər. Bu səbəbdən də diqqətdən kənarda qalmamalı, inkar edilməli və əhəmiyyət verilməli bir məsələdir. Məişət zorakılığı daha çox qadınlara və uşaqlara qarşı yönəldilir və onu törədənlər adətən kişilər olur. Psixoloji hadisələrdə qeydə alınan fiziki və cinsi zorakılıq hallarının 90%-i ailə üzvləri tərəfindən törədilib. Məişət zorakılığının səbəblərini bioloji, psixoloji və sosial baxımdan nəzərdən keçirmək olar.
Bioloji səbəblər
Bioloji səbəblərə kişi hormonlarının təsiri, şizofreniya, paranoid şizofreniya kimi bəzi psixi xəstəliklər və antisosyal şəxsiyyət pozuqluğu kimi bəzi psixi pozğunluqlar daxildir. Zorakılıq edən ailə üzvlərinin daha çox kişi olması və bu aqressiv davranışların yaşla azalmağa başlaması şiddət davranışlarında kişi hormonlarının təsirli olduğunu göstərir. Qeyri-real şeyləri görmək, reallıqdan uzaqlaşmaq, qısqanclıq və paranoyaya zərər verməklə xarakterizə olunan şizofreniya şiddətə də səbəb ola bilər. Qəzəbi idarə etməyi də pozan depressiya məişət zorakılığının ümumi səbəbidir. Məsuliyyətsiz, düşüncəsiz, vicdansız, cinayətkar davranış, insanları incitməkdən həzz almaq, antisosial şəxsiyyət pozğunluqları, yəni tövbə etməyən bir münasibətlə irəliləyən “pikopatik şəxsiyyət pozğunluğu” da zorakılığın bioloji səbəblərindən biridir. Şizofreniya və depressiya müalicə olunduqda zorakılıq davranışı böyük ölçüdə yox olur. Ancaq antisosial şəxsiyyətlər üçün eyni uğur mümkün deyil.
Psixoloji Səbəblər
Ünsiyyət və dialoqun qeyri-kafi olduğu, insanların hörmət və inamının zədələndiyi yerlərdə zorakılıq məkrlidir. Kişilər qadınlara ağalıq etmək və onlara zülm etmək, çatışmazlıqlarını ört-basdır etmək və hakimiyyəti qəbul etmək üçün zorakılıqdan istifadə etməyə başlayırlar. Zorakılıq anı insanın ən zəif olduğu zamandır. Yəni zəif və bacarıqsız kişilər zorakılığa əl atırlar.
Sosial səbəblər
Zorakılıq öyrənilmiş bir davranışdır. Ən mühüm öyrənmə mənbəyi cinayətkarın ailəsidir. Uşaqlıq və yeniyetməlik dövründə məişət zorakılığı mühitində böyüyənlərin zorakılığa meylli olduğu müşahidə edilib. Bundan əlavə, zorakılığın cəmiyyət tərəfindən paylaşılan bir dəyər mühakiməsi kimi qəbul edilməsi və onun nəsildən-nəslə ötürülməsi də sosial səbəb kimi göstərilir. Cəmiyyət də ünsiyyət bacarıqlarının olmaması, hiss və düşüncələri təxribatçı şəkildə ifadə etmə vərdişi, şüursuz ittihamlar, qüsurlu namus və əxlaq da zorakılığın sosial səbəbləri sırasında sayıla bilər. Yoxsulluq, bədbəxtlik, gözləntilərin olmaması və qazanılmış keyfiyyətlər kimi sosial-iqtisadi təzyiqlər də zorakılığa səbəb olur.
Məişət zorakılığının növləri
Zorakılığın dörd forması var:
1. Fiziki Zorakılıq: Sarsmaq, döymək, şillələmək, döymək, əşya atmaq, divara vurmaq, saç yolmaq, itələmək, çubuq və taxta ilə döymək, əl-qol bağlamaq, cinsi əlaqəyə məcbur etmək və s. iti və deşici alətlərdən istifadə etmək və odlu silahlarla insanlara xəsarət yetirmək, odlu silahla insanları öldürməyə cəht, fiziki zorakılıq tətbiq etmək aiddir.
2. Emosional zorakılıq: Bir insana qışqırmaq, onu başqalarının gözü qarşısında alçaltmaq, fiziki zorakılıqla hədələmək, ifadə azadlığını əlindən almaq, özününkü kimi düşünməyə və hərəkət etməyə məcbur etmək, azadlığını məhdudlaşdırmaq və s. Ailə üzvləri və ya dostları ilə ünsiyyəti qadağan etmək, psixi sağlamlığa zərər vurmaq, istədiyi kimi geyinmək azadlığını məhdudlaşdırmaq kimi fiziki məcburiyyət olmadan həyata keçirilən hər hansı hərəkət emosional zorakılığın bir hissəsidir.
3. İqtisadi zorakılıq: İnsanları işləmək və gəlir əldə etmək azadlığından məhrum etmək, onların mal alıb satmasına mane olmaq, gəlirlərini müsadirə etmək, qazanc əldə etmək üçün işləməyə məcbur etmək kimi hərəkətlər.
4.Uşaq laqeydliyi və istismarı: Məlum olduğu kimi, uşaqların əqli və fiziki bütövlüyünü pozan hər hansı davranışa uşaq istismarı deyilir. Bundan əlavə, valideynlərin övladlarının baxım, qidalanma, sığınacaq, istilik, geyim, sağlamlıq və təhsil kimi əsas ehtiyaclarını ödəyə bilməməsi və ya bu məsələlərdə düzgün davranmaması da etinasızlıq sayılır.
