Boşanma-qadın psixologiyası aspektindən

Boşanma prosesi təkcə hər bir fərd üçün deyil, həm də hər cins üçün fərqli bir prosesdir. Boşanma kişilər və qadınlar üçün ağrılı bir proses ola bilər.Çünki uşaqlar, qohumlar, dostlar və maliyyə də daxil olmaqla bir çox itkilər ola bilər. Boşanmanın hər iki tərəfə fərqli təsirlərini başa düşmək onlara həm sağalmağa, həm də məhkəmə prosesi ilə üzləşməyə kömək edir.

Emosional

Boşanmanın emosional nəticələri ilə məşğul olmaq travmatik və qalıcı ola bilər. Ailə boşanma psixoloqu, Ph.D. Renee A. Cohen iddia edir ki, boşanma zamanı kişi və qadınların yaşadıqları kədər və stress “sevilən birinin ölüm yolu ilə itkisindən yaranan sıxıntıdan sonra ikinci yerdədir”. Evlilik uğursuzluğunda həm kişilər, həm də qadınlar oxşar hisslər yaşasalar da, qadınlar kişilərə nisbətən emosional olaraq daha yaxşı uyğunlaşırlar. Mərhum psixoloq və vasitəçilik üzrə praktikant Kathleen O’Connell Corcoran bu fərqin müxtəlif səbəblərdən yarandığını irəli sürdü. Qadınların boşanma ehtimalı iki dəfə çoxdur, çünki onlar evlilik problemlərini daha çox başa düşürlər. Corcoran, “Boşanmanın Psixoloji və Emosional Aspektləri” adlı məqaləsində qeyd edir ki, boşanma təşəbbüsü ilə çıxış edən qadınlar evlilik bitdikdə rahatlıq hiss edə bilərlər və boşanmadan sonra daha yüksək özgüvəni və müstəqilliyini qoruyub saxlaya bilərlər. Evlilikləri uğursuz olduqda kişilər çox vaxt başqalarının sosial dəstəyinə və köməyinə arxalanırlar. Bununla belə, boşanmaya hansı həyat yoldaşının təşəbbüs göstərməsindən asılı olmayaraq, kişilər və qadınlar kədər, qorxu, narahatlıq, günahkarlıq və depressiyadan qəzəb və rahatlamaya qədər müxtəlif emosional reaksiyalarla qarşılaşa bilərlər.

Maddi

Maddi çətinliklərin yaşanması boşanmanın mövcud çətinliklərini artıra bilər.Boşanmanın bahalı proses olması ilə yanaşı, həm də həyat yoldaşları maaşla həyat tərzi sürməlidirlər. Əgər evdə qalan valideynsinizsə, ailənizi saxlamaq üçün kifayət edəcək iş tapmaq əlavə bir yükdür. Corcoran qeyd edir ki, maliyyə yükləri uşaq baxımı və uşaq dəstəyi xərcləri səbəbindən arta bilər. George Mason Universitetinin sosiologiya və hüquq professoru və müəllif Lenore Weitzmanın fikrincə, qadınlar kişilərə nisbətən daha çox zərərli maliyyə nəticələri və aşağı həyat standartları ilə üzləşirlər. Onların araşdırması müəyyən edib ki, boşandıqdan sonra qadının həyat səviyyəsi 73 faiz aşağı düşüb, kişilərin yaşayış səviyyəsi isə 42 faiz artıb. Amma bu statistika həm də uşaqların sayından və məşğulluğun sabitliyindən asılıdır.

Sosial

Yeni subay olmağa uyğunlaşmaq kişilərə və qadınlara fərqli təsir göstərir. Bir tərəfdaşın itkisini yaşamaq, uyğunlaşma prosesini yalnızlaşdıra bilər. Kişilər ümumiyyətlə qadınlardan daha tez və tez-tez yenidən evlənirlər. Corcoran izah etdi ki, kişilər yaxınlıq, valideyn iştirakı və sosial qarşılıqlı əlaqə sahələrində daha çox itkilərlə üzləşirlər və onlar bu boşluğu münasibətlər kimi tanış bir şeylə əvəz edərək doldurmağa çalışırlar. Corcoran, iş yerindəki subay anaların adətən empatiya və kömək aldıqlarını söyləyən kişi həmkarlarına nisbətən daha çox damğalandığını söylədi.

Boşanma ilə mübarizə aparan kişilər və qadınlar bu təcrübədən aldıqları psixoloji  təsirlərdən əziyyət çəkirlər, baxmayaraq ki, qadınlar kişilərə nisbətən əqli, emosional, fiziki və iqtisadi cəhətdən daha çox təsirlənirlər. Ancaq qadınlar üçün boşanmanın hər tərəfi əzab və zülmət deyil. Hər hansı bir stresli təcrübədə olduğu kimi,bəzi qadınlar bu problem qarşısında daha güclü və daha yaxşı dayana bilir.

Boşanma dağıdıcı bir təcrübədir.O,gündəlik həyatın nizamlı ritmini pozur və iştirakçıları bir sıra çətin qərarlar qəbul etməyə məcbur edir. Boşanma ilə bağlı çətinliklərin bir hissəsi, iştirakçıların ən azı yarısının könüllü olaraq gətirdiyi sarsıdıcı təcrübə olmasıdır.O, bir etirafdır ki, onların birlikdə yaşamaq arzuları artıq yoxa çıxıb.Burada 6 emosional reaksiya tipikdir və boşanmanın qadınlara psixoloji təsirinin açarıdır:

1. Təşviş(narahatlıq)- Bu gərginlik ilə eyni şey deyil. Bir iş təqdimatı zamanı danışmaq üçün ayağa qalxdığınızda gərgin hiss edə bilərsiniz, lakin bu gərginliyin səbəbi məlumdur, siz bunun fərqindəsiniz və o müvəqqətidir.Təşviş(narahatlıq) isə qarşıdan gələn naməlumluğa cavab olaraq yüksəlir. Boşanma prosesində bu sizi yavaş-yavaş tükədə bilər.Çünki gələcək, indi onun təsəvvür etdiyindən daha qeyri-müəyyəndir.
2. Depressiya – qadınlar, ümumiyyətlə, kişilərə nisbətən travmaya daha çox visseral reaksiya verirlər, baxmayaraq ki, hər iki tərəf nikahlarının itirilməsi ilə viran qalacaqlar.Geri çəkilmə və depressiya ümumi reaksiyalardır. Qadınlar boşandıqdan üç il sonra kişilərə nisbətən daha çox depressiyaya məruz qalırlar.Dərmanlar və məsləhətlər kömək edə bilsə də, köhnə mühitlə bağlı hisslərin yeni ev, iş və ya dostlar dairəsi haqqında daha müsbət hisslərə çevrilməsi üçün iş rejimini dəyişdirmək yaxşı bir fikirdir.
3. Qorxu – boşanma dəhşətli ola bilər. Siz kiçik, ani məsələlərdən və hələ gələcək uzaq problemlərdən qorxursunuz. Demək asan, etmək daha çətindir: narahat olmamağı seçin. Artıq öhdəsindən gəldiyinizə inanın və anlayın ki, bunlar qarşıda daha böyük, daha qorxulu problemləri həll etmək üçün atdığınız praktik addımlardır.Hər dəfə mədənizdə bir düyün və ya çaxnaşma siqnalı verən sürətli nəfəs hiss etdiyiniz zaman qorxunun bilinməyənlərə cavab olduğunu və qəzəbin səbəbi ola biləcəyini unutmayın.
4. Qəzəb – qəzəb çox vaxt qorxudan qaynaqlanır. Boşanma uzanırsa, xoşagəlməzdirsə və ya emosiya ilə yüklənirsə, qəzəb geniş yayılmış bir reaksiyadır.O sizi incitdi; Uşaqlarınızı incitdiyi üçün onu incitmək istəyirsiniz. Əksər insanlar yenidən incidilməkdən və ya uşağının başqa bir emosional travma yaşamasından qorxur. Qəzəbinizi qidalandırmaq keçmiş həyat yoldaşınıza təsir etməyəcək. Bu, siz və uşaqlarınız üçün aydın düşüncə və müdrik seçimlər hesabına sizi tükədəcək. Qəzəbinizin qorxularınızdan qaynaqlandığını qəbul edin və bu qorxuların öhdəsindən gəlməyə çalışın.
5. Günahkarlıq – İstər məhkəməyə müraciət edən tərəf olun istərsə də buna məcbur edilmiş olun.Günahkarlıq hissi keçirmək adi haldır. Evliliyinizi xilas etmək üçün kifayət qədər çalışmısınızmı? Etdiyiniz və ya etmədiyiniz bir şeylə onun məhvini tezləşdirmisinizmi? Uşaqlarınızı qorxutmusunuzmu? Bu mənfi fikirlər sizi yeyib bitirəcək və yeni vəziyyətlərə reaksiya vermək qabiliyyətinizə mane olacaq, çünki beyniniz həmişəlik köhnə mövzularda qalacaq.
6. Kədər – Münasibətlərin itirilməsinə yas tutmaq sağlam və normal haldır. Kədəri hiss etməyə, onu yaşamağa və ortaya çıxmasına icazə verməlisiniz. Evlilik nə qədər qüsurlu olsa belə, ona vaxt və emosiya sərf etdiniz və itkisi təbii ki, ağrılıdır.

Bu dərin duyğulara cavab olaraq beyin adətən qaçma, donma və ya döyüş reaksiyasına keçir. Boşanmış və ya yenicə boşanmış qadınlar gündəlik məsələlərin həllində adətən daha az həll variantı ilə baş-başa qalırlar. Uşaqları kim götürəcək? Əsaslı təmir və ya tibbi xərcləri necə ödəyəcəyik? Yeganə maşınım xarab olsa nə olar?

Vücudunuz stress altında olduğundan və emosiyalarınız mənfi günahkarlıq, depressiya və narahatlıq hisslərinə meylli olduğundan,gündəlik problemlərə məhsuldar hərəkətlərlə cavab vermə dövrünə girə bilərsiniz. Belə vaxtlarda siz əsas qərar qəbul edən şəxs olaraq istirahət etməli, fikirlərinizi xatırlamalı və problemləri üstünlük sırasına görə həll etməlisiniz. Bu xaotik reaksiyanı boşanmanın qadınlara psixoloji təsirlərindən biri kimi qəbul etmək onun qarşısını almağa kömək edə bilər.

Uyğunlaşmalar

2002-ci ildə aparılmış ” For Better or For Worse ” araşdırmasına görə, 1000-dən çox boşanmış cütlük boşanma üçün altı fərqli uyğunlaşma strategiyası nümayiş etdirdi:

• Təkmilləşdirmə—boşanmış kişi və qadınların 20%-i yeni çağırışlara cavab olaraq yeni bacarıqlar inkişaf etdirərək bir çox tədbirlər vasitəsilə həyatlarını yaxşılaşdırdılar.
• Səlahiyyətli subaylar — Boşanmış kişi və qadınların təxminən 10 faizi həyat yoldaşına ehtiyac duymadı və tək yaşamağa yaxşı uyğunlaşdı.
• Yolun kəsişməsi— Qrupun təxminən 40 faizi mahiyyətcə dəyişmədi. Tədqiqatdan iyirmi il sonra bir çoxunun yeni partnyorları var idi, lakin ilk evliliklərini vurğulayanlara bənzər problemlərlə üzləşdilər. Boşanma bir müddət həyatlarını sarsıtdı, lakin yaxşı və ya pis qalıcı dəyişikliklər buraxmadı.
• Özündən çıxmaq-Tədqiqat qrupunun bir hissəsi münasibəti tərk edərək təsadüfi cinsi əlaqəni, yüksək səviyyəli və sürətli həyatı qəbul etdilər.  Bir illik şəhvətli davranışdan sonra onlar özlərini boş hiss etdilər və daha möhkəm və ciddi münasibətlər axtardılar.
• Məğlubiyyət – Bu qrup məqsədsiz bir həyat, depressiya və maddə asılılığına qapıldı.

Həll yolları

Artıq boşanmanın altı əsas psixoloji təsirindən əziyyət çəkən qadın gələcək böhranların davamlı axınının öhdəsindən gəlməkdə böyük çətinlik çəkəcək. Geri addım atmaq və vəziyyəti qiymətləndirmək önəmlidir:

• Nəfəs alın – nizamlı və sakit nəfəs almaq bədən ritmlərinizi yavaşlatmağa kömək edir və beyninizi oksigenlə zənginləşmiş qanla dolduraraq aydın düşünməyə kömək edir.
• Triaj – daim daxil olan siqnallarla əvvəlcə nə edilməli olduğuna, nəyin gözləyə biləcəyinə və nəyin əhəmiyyətsiz olduğuna qərar verin. Tətil üçün pul gözləyə bilər; Avtomobil təmiri üçün pula ehtiyacınız varsa və uşağınız əsəb böhranı keçirirsə, bunun fikrinizi dəyişməsinə imkan verməyin.
• Hərəkətə keçin — bu donma, qaçma və ya mübarizə reaksiyası boşanmanın qadınlara psixoloji təsirlərindən biri olsa da,hər bir insan hələ də bu instinktləri basdıracaq və idarə edə biləcək daha yüksək beyin funksiyasına malikdir. Döyüş reaksiyasından adrenalinlə dolub daşan qadın qəzəbli hiss edə və ayrılan həyat yoldaşına, öz uşaqlarına və ya qanuni nümayəndələrinə (vəkillər, hakimlər, proses serverləri və polis məmurları) qarşı nalayiq davrana bilər. Bu cür davranış bədəndəki kortizol və digər stress hormonlarını müvəqqəti olaraq aradan qaldıra bilər, lakin son nəticədə boşanma ilə məşğul olan qadına kömək etməyəcək. Triaj qərarlarına əsaslanan düşünülmüş strategiya daha yaxşıdır. Heç bir şey etməmək həll yolu deyil.

Vəhylər

Boşanmanın qadınlara bütün psixoloji təsirləri mənfi deyil. Boşanma prosesini başlatmış olsanız da olmasanız da bu təcrübədən özünüzü daha güclü, daha az stresli və həyatınızın  idarəsini daha yaxşı ələ almış hiss edərək çıxa bilərsiniz. Çox vaxt evlilik pis olur, lakin qadın boşanmağa başlamaq üçün nə imkanının, nə də seçiminin olduğunu hiss edir. Bir çox boşanma vəkilləri bir qadının adətən ərini boşanma ərizəsi verməyə məcbur etmək üçün şüursuzca bir mövqe tutduğunu müşahidə edir. Bu, parçalanmanın bəhrəsini yığarkən onu əməlin günahından azad edir. O, boşanma üçün məsuliyyət hiss etmir və evliliyin stresindən azad olduğu üçün xoşbəxtdir.
Boşanma prosesindən çıxan qadınlar şəxsi və peşəkar həyatlarına daha çox nəzarət etdiklərini hiss edə bilər və hər iki sahədə də daha çox məsuliyyət götürə bilərlər. Evlilikdə bütün maliyyə qərarlarını ərin qəbul etdiyi halda, boşanmış qadın büdcələri, qənaətləri, borcları və investisiyaları idarə etməkdə getdikcə daha bacarıqlı və məlumatlı olur.

Boşanmanın qadınlara daha xoş psixoloji təsirlərindən biri də onların iş həyatında olur. Boşanmadan sağ çıxmağın uğuru ilə yanaşı, qadınlar yeni təşəbbüsləri sınamaq üçün yeni bir inam hiss edə bilərlər.

Bir çox boşanma mütəxəssisi boşanmanın dörd mərhələsini müzakirə, qərar, keçid və sağalma kimi qəbul edir. Bunlar prosesin özünə aiddir:

• Müzakirə-Ondan ayrılıb boşanmalıyam?
• Qərar – Mən ondan ayrılacağam və ondan sonra boşanacağam
• Keçid – Biz ayrılmışıq, buna görə də sonda boşanacağıq
• Sağalma- Mən buna nail oldum.İndi mən həyatıma davam edə bilərəm.

Ancaq eyni addımlar boşanmanın qadınlar üzərindəki emosional və psixoloji təsirlərinə də aiddir. Boşanma zamanı və sonra, siz özünüzlə və bəlkə də övladlarınızla həyatınızı necə davam etdirəcəyinizi düşünməlisiniz. Böyük və kiçik qərarlar verməlisiniz. Siz köhnə vərdişlərdən, mühitlərdən və rahatlıqlardan yeni həyat tərzinə keçid etməlisiniz. Və bütün bu müddət ərzində daha güclü bir qadın olmaq üçün sağaldığınızı xatırlamalısınız.