Utancaqlıq

Utancaq şəxslər
Cəmiyyət içində özünü göstərə bilməmək, aşağı mənlik düşüncəsi və ictimai əlaqələrdə çatışmazlıq ilə özünü göstərir. Başqalarının özünü qəbul etməyəcəyi, bəyənməyəcəyi, tənqid edəcəyi fikri daima mövcuddur. Davamlı olaraq öz özünü tənqid edir, özünü bəyənmir və davamlı olaraq özü ilə maraqlanır.
İctimai əlaqələrdən uzaqlaşmaq, qrup yığıncaqlarında iştirak etməmək, şifahi ünsiyyətə girməmək tipik davranış formalarıdır. Başqalarının fikirləri onlar üçün çox əhəmiyyətlidir və davamlı olaraq özlərini təsdiq etməyə ehtiyac duyurlar. Başqa şəxslərlə ünsiyyət qurmaq ,qruplarda iştirak etmək istəsələr də bunu edə biləcək ünsiyyət bacarıqlarına sahib olmadıqlarından heç cür buna cəsarət edə bilmirlər.
Utancaqlığın səbəbləri arasında ana- atanın səhv tərbiyə forması, böyümə və inkişaf dövründə davamlı olaraq tənqid etmə və rədd etmə mövqeyi göstərməsi kimi səbəblər göstərilir.
Özlərini tək, bədbəxt, çarəsiz hiss edirlər. Davamlı ətrafındakıları özündən daha yaxşı , gözəl, yaraşıqlı, müvəffəqiyyətli, təşəbbüskar olaraq görürlər. Müsbət istiqamətlərini əsla görmürlər və başqalarının onların ən kiçik bir səhvini görəcəyindən və onunla lağ edəcəyindən narahat olurlar. Ümumiyyətlə tək qalmağı ya da bir tək adam ilə yoldaşlıq etməyi seçirlər. Özlərinə inamları yoxdur.
İnsanlarla əlaqəyə girdikdə böyük bir həyəcan hiss edirlər , əlləri titrəyə və üzləri qızara bilər. İctimai fobiya və depressiya ilə üzləşə bilərlər. Onlarda əsasən aşağıdakı xüsusiyyətlər müşahidə olunur.
– Münasibət qurarkən ən kiçik bir mənfiliklə qarşılaşdıqda geri çəkilə bilərlər.
– Sevildiyindən əmin olmadıqca insanlarla əlaqəyə girmək istəməzlər.
– Lağ mövzusu olacağı qorxusu ilə yaxın əlaqələrdə özünə qapalılıq göstərirlər.
– Daima cəmiyyət arasında tənqid olunacaqları ya da xaric olunacaqları barədə düşünürlər.
– Yeni insanlarla eyni mühitdə olduqda gərginlik hiss edirlər.
– Özlərini ictimai işlərdə bacarıqsız, ya da başqalarından aşağı görürlər.
– Səhv edəcəklərini,etdiklərinin yaxşı qarşılanmayacağını düşündüklərinə görə yeni fəaliyyətlərə qatılmaq istəmirlər.
Utancaqlıq Duyğusundan Azad Ola Bilərsiniz
Utancaq şəxslər haqda portalımıza yerləşdirdiyimiz məqalədə bu utancaqlığı necə aradan qaldırmaqla bağlı suallarınız olmuşdu. Elə isə sizə “ Utancaqlıq Duyğusundan Azad Ola Bilərsiniz “ adlı məqaləni təqdim edirik…
Nəzərlərin sizə yönəldiyini hiss etdiyiniz anda üzünüzün qızarmağının qarşısını ala bilmirsinizsə, utancaqlıq problemi ilə necə başa çıxacağınızı bilməlisiniz. Özünüzdən bunu soruşun: səhnə işıqları üzərinizdəykən narahatlıq hiss edirsiniz? Əlbəttə, səhnə işıqları dedikdə səhnəyə çıxmağı nəzərdə tutmuruq. Tək başınıza göz önünə çıxıb, bütün nəzərlərin üzərinizdə cəmləndiyi anlardan danışırıq. Bunlar sizin başa çıxa bilmədiyiniz, həyəcandan titrəməyinizin qarşısını ala bilmədiyiniz anlardır? Bir an əvvəl, oradan sakit bir otağa keçmək və rahatlaşmaq istəyirsiniz? Bu suallara cavabınız “ Bəli “ dirsə, amma səsli şəkildə dilə gətirməyə çəkinirsinizsə, qorxmayın, siz tək deyilsiniz. Çünki dünyada bir çox insanın utancaqlıq problemi var. Və əlbəttə o bir çox insan, bu çəkingənlik probleminini aradan qaldırmaq üçün mübarizə aparır. Qabığı qırmaq bir sehirli dəyənək toxunuşu ilə mümkün deyil. Biraz zaman, səy və dəyişiklik üçün istək lazımdır.
Sizi nəyin utancaq hiss etdirdiyini müəyyənləşdirin
Kimlərinsə tamaşaçı olaraq sizi izlədiyi bir yerdəmi utancaq hala gəlirsiniz? Yeni bir vərdiş öyrənərkənmi? İnsanlar ətrafınıza toplaşdıqda və sizi günahlandırdığındamı? Heç kimi tanımadığınız bir yerdə tək başınıza qaldığınızdamı?
Konkret olaraq hansı düşüncənin sizi utancaqlığa sövq etdiyini müəyyənləşdirin. Bu düşüncəni ağılınızdan çıxarmaq üçün, ” mən ” mübtədasından istifadə edərək öz özünüzə bəzi cümlələri təkrarlayın. ” Mən bunu edə bilərəm “, ” Mənim bəzi təkliflərim var ” kimi. ” Utancaq bir uşaq ” – dan daha çoxu olduğunuzu ətrafa göstərin.
Özünüzə etibarınızı bərpa edin
Bir kütlə qarşısındaykən, necə göründüyünüz, səsiniz ya da paltarınızdan daha çox; nə bildiyinizi, nə edə bildiyinizi və nəyi bacardığınızı düşünün. Ətrafınızdakı hər kəsin bəzi əskiklikləri ola biləcəyini düşünün. Onların problemləri onları utandırmazkən sizinki niyə sizi utandırsın?
Gözlərinizi bağlayın və necə bir situasiyada utana biləcəyinizi gözünüzdə canlandırın. Zehninizdəki gözlər, özünüzə etibarınızı bərpa edəcək. Bunu tez-tez təkrarlayın. Çox mənasız görünə bilər lakin özünə güvən yaratmaq üçün bunun çox təsirli bir üsul olduğunu unutmayın. İdmançılar qabiliyyətlərini inkişaf etdirmək üçün gözdə canlandırma üsulundan istifadə edərkən, siz niyə istifadə etməyəsiniz?
Bədən dilinizi inkişaf etdirin
Bədən dilinizə açıq və ünsiyyətcil xüsusiyyəti yerləşdirin. Gülümsəyin və göz kontaktından qaçmayın. Tanımadığınız birisi də olsa bir başqasının gözünün içinə baxıb kiçik amma səmimi bir gülümsəyişlə, həm sizin həm də qarşınızdakının günü gözəl keçəcək. Gülümsəmək, gözəl bir dialoq başlatmaq üçün də yaxşı bir yoldur. Buzlarınızı qırar və üz əzələlərinizi rahatlaşdırar.
Dik dayanma və dəqiq danışmanı praktikadan keçirin. Dik dayanmaq, ətrafa, özünüzə güvən duyduğunuz təəssüratını verir. Dəqiq danışmaq utanma potensialını, zümzümə etmə və çox səssiz danışma problemini aradan qaldırmağa kömək edir.
Gülməkdən qorxmayın
Sizin üçün gülməli olan şeylərə gülün. Ciddi görünmə istəyinizi bir geyim halına gətirib özünüzü sıxmayın. Unutmayın, gülmək, rahatlaşmağınıza kömək edər.
Yeni münasibətlər qurun
Adi vaxtlarda danışacağınızı düşünmədiyiniz insanlarla danışın. Ortaq maraq sahələriniz olan, bu səbəbdən paylaşacağınız bir şeylər tapa biləcəyiniz insanlarla yoldaş olmağa çalışın. Səmimi bir dialoqu başlatmaq üçün sadə cümlələrlə giriş edə bilərsiniz.
Maraqlı təcrübələr yaşayın
Xəyal belə edə bilmədiyiniz qeyri – adi sahələrlə maraqlanın. Həqiqətən sizin üçün fərqli ola biləcək şeylər edin. Paraşütlə tullanmaq kimi…
Yaxşı, bu qədər şişirdilmiş olması şərt deyil. Amma insanlarla söhbət edərkən izah edə biləcəyiniz, maraqlı mövzular yaratmaq üçün bir şeylər edin.
Özünüzü başqalarıyla müqayisə etməyin
Özünüzü başqalarıyla müqayisə etmək, özünüzü qeyri – kafi hiss etmək, bundan ötəri də daha utancaq hala gəlməyiniz üçün sizə zəmin hazırlayar. Bu səbəbdən özünüzü yalnız öz şərtləriniz içində qiymətləndirin.
Hər qayda riayət etmək üçün deyil
Bir az qaydaların xaricinə çıxmaqdan, qabığınızı çatlatmaqdan zərər gəlməz. Mükəmməliyətci şəxsiyyətinizin sizə hördüyü divarlar gərgin bir insan olmağınızı qaçınılmaz edir. Qaydaların xaricinə çıxdığınızda insanların sizi yadırğayacağını düşünərək özünüzü stressə soxmayın. Həm çox ciddi, qaydalarla hərəkət edən insanlardansa daha əyləncəli və həyəcanlandırıcı olanlar daha çox sevilər. Bu, yaşadığımız həyatı daha həyəcan verici edər. Qaydaları yalnız sadə səviyyədə izləyin. Məsələn, bir dəfn mərasimində geydiyiniz paltarın şişirdilmiş olmamasına fikir vermək kimi.
Utancaqlıq çox sıx görülən bir duyğudur. Dərhal hər kəs yeni ictimai vəziyyətlərdə müəyyən ölçülərdə ictimai qayğı yaşaya bilməkdədir. Əslində adamın yeni ictimai vəziyyətə və ola biləcək təhdidlərə qarşı lazımlı tədbirləri alması baxımından, qoruyucu bir xüsusiyyət olaraq da qiymətləndirilə bilər.
Yaxşı bəs niyə bəzi uşaqlar digərlərinə görə daha utancaqdır? Utancaqlığın müəyyən bir qisimi öyrənilər. Yəni, ailə ətrafı və mədəni normalar digər ətraflara görə adamın daha utancaq görülməsinə yol aça bilər. Məsələn Çinli uşaqlar, İsveçlilərə, ya da Amerikalılara görə daha az danışırlar. Bəzi ailələr uşaqlarını ictimai əlaqələrdən daha uzaq və utancaq olmaları istiqamətində istiqamətləndirər və bu istiqamətdə mükafatlandıra bilərlər.
Kənardan, utancaqlığın bioloji əlaqəli istiqamətləri üzərinə tapıntılar gündən günə artmaqdadır. Digər şəxsiyyət növlərinə görə utancaqlığın daha çox genetik xüsusiyyət göstərdiyi görülmüşdür. Övladlığa götürülən uşaqlarla edilən işlər də, bioloji ananın uşağın ictimai xüsusiyyətləri baxımından təyin edici olduğunu ortaya qoymuşdur.
Ümumi mənada ictimai qayğıların davamlı olduğu və adamın həyatını çətinləşdirici, ya da maneə törədici ola bildiyində ictimai anksiyete pozuqluğu (SAB) ağla gələ bilər.
SABin bilinən ilk tərifi, Hipokrat tərəfindən ictimai mühitlərdə üz qızarmasını xatırladan eritrofobi adıyla edilmişdir. Utancaqlıq səviyyəsindəki ictimai anksiyete, ictimai olaraq qəbul görməyi təmin edə bildiyi ölçüdə uyğun bir xüsusiyyət ola bilməkdəykən, həddindən artıq təhdid qəbulu və insanlardan uzaqlaşmağa səbəb ola bilən ictimai anksiyete funksionallığı əhəmiyyətli səviyyədə poza bilməkdədir. İndiki vaxtda uşaq və yetkinlərdə SAB tərifi içində, yetkinlərdə də olduğu kimi ən sıx, cəmiyyət içində danışma, yemək yemə, yazı yazma; partilərə qatılma; nüfuz fiqurları ilə danışma; ictimai əlaqələrə qatılma qorxusu; ictimai mühitlərdə nəfəs darlığı, üz qızarması,huşunu itirmə, titrəmə, ağız quruluğu, əzələlərdə gərginlik, qarın ağrıları, ölmə istəyi və baş ağrısı kimi fiziki şikayətlər iştirak edər.
Çoxu anksiyete pozuqluğu kimi SAB da sıxlıqla uşaqlıq çağında başlamaqdadır. Son illərdə yüksək görülmə nisbəti və funksionallığı diqqətə çarpan səviyyədə təsir etməsi səbəbiylə SAB daha çox diqqət çəkməyə başlamışdır. Erkən başlanğıcı və hələ patoloji səviyyəyə gəlmədən təsbiti ilə qoruyucu yanaşmanın təmin edilməsi mümkün ola bilməkdədir.
Həyat-boyu görülmə nisbəti %13.3dür (kişilər: %11.1, qadınlar: %15.5) və adamın funksionallığını olduqca mənfi təsir edən bir psixopatoloji olan SAB sıxlıqla yetkinlik (13-20, ort:15.5) yaşlarında başlamaqdadır. Bu uşaqların ictimai bacarıqları səviyyələri aşağı olaraq qalar, daha az yoldaş sahibi olarlar, diqqətə çarpan olaraq təklik yaşaya bilərlər və çox sayda fəaliyyətdən uzaq dayanarlar. Bəzi faktlarda ictimai anksiyete məktəb qorxusuna səbəb ola bilər. Yenə bəzi SAB faktları, ictimai qayğıları nəticəsi davranış problemləri, qarşı gəlmə davranışı, alkolizim və pis maddə istifadəsi göstərə bilərlər.
Nə etmək lazımdı?
Uşağınızın xüsusiyyətlərini tanıyın və onu bir bütün olaraq qəbul edin. Onun bütün maraq sahələrinə və duyğularına həssas olmaq və qəbul edici (daha az tənqidi) yanaşma onun özünə inamını artırmaq baxımından ilk addımlardan biridir.
Özünə inamını artırın. Utancaq uşaqlar sıxlıqla özləri haqqında mənfi düşüncələrə malikdir və insanlar tərəfindən qəbul edilmədiklərini düşünə bilərlər. Onların bacarıqlarını kəşf etmələrinə və inkişaf etdirmələrinə rəhbərlik edin. Özünü yaxşı hiss edən, özünə inamlı uşaqlar nadir olaraq utancaqlıq hiss edərlər.
İctimai bacarıqlarını inkişaf etdirin. Onun ictimai əlaqələrdə yaşadığı çətinliklərin səbəblərini araşdırın. Uyğun “ictimai bacarıq sözləri”, “ictimai bacarıq üsulları” mövzusunda yol göstərin. Kiçik yaşlardan etibarən ictimai mühitlərə (idman klubu, rəqs məktəbi, teatr vs.) girməsini və ictimai bacarıqlarını inkişaf etdirmə fürsəti tapmasını təmin edin.
Yeni mühitlərə alışması üçün fürsət verin. Təhdid edici hesab etdiyi bir mühitə girərkən həddindən artıq məcburedici olmamağa diqqət yetirin, oraya alışa bilməsi üçün zaman verin və müsbət xüsusiyyətlərinə (uşağa və mühitə aid) diqqət edin.