P.V.Simonovun emosiyanın informasion nəzəriyyəsi.

P.V.Simonovun emosiyanın informasion nəzəriyyəsi.
Emosiya haqqında orjinal nəzəriyyələrdən birini də P.V.Simionov irəli sürmüşdü.O hesab edir ki,emosiya çatışmamazlıq və ya təlabatların ödənilməsi üçün əvəzsiz olan məhdudlaşdırmanın qalığı nəticəsində yaranır.P.V.Simonova görə emosianal gərginliyin səviyyəsi təlabatın gücü, praqmatik informasiyanın defisitinin kəmiyyəti müəyyən edilir,bu isə məqsədə çatmaq üçün əsasdır.Bu fikir “emosiya formulu”kimi onlara təqdim olunur:
`E – -T(İt – İm)
Burda E-emosiya;T-təlabat;İt-təlabatın ödənilməsi üçün lazım olan informasiya;İm-təlabat yaranan anda subyektin fikrində olduğu informasiya
Bu formuladan məlum olur ki,emosiya təlabat nəticəsində yaranır.Təlabat yoxdusa emosiya da yoxdur:E=0(İt-İm),yeni emosiya sıfra bərabər olur.Əgər təlabat varsa informasiya yoxdusa bu vaxt da emosiya sıfra bərabər olacaqdı:
(İt-İm)=0
Normal situasiyada insan öz davranışını hadisələrin yüksəkvoltlu siqnallarına istiqamətləndirir. Bunun sayəsində onun davranışı ən çox adekvat olur və məqsədə çatan olur.Müəyyən olunmuş şəraitdə məqsədə emosiyalarsız da çatmaq olar.
Beləki,insanın öz davranışını idarə edə bilmədiyi qeyri-müəyyən situasiylarda başqa taktikalara müraciet etmek lazımdı.Simonovun qeyd etdiyi kimi mənfi(inkar) emosiyalar müəlimat çatışmamazlığı nəticəsində də yaranır.Məsələn,qorxu və həyəcan emosiyası məlimat çatışmamazlığı nəticəsində yaranır.
Analizatorların hissiyatının artırılması hesabına yeni informasiyaların yaranmasına emosiyalar səbəb olur.Bu da,öz növbəsində daxili siqnalların diapazonunun artırılmasına və yaddaşdan informasıyaların əldə olunmasını yaxşılaşdırır.
Bütün bu P.V.Simonovun mühakimələri çətin ki,ciddi etiraza səbəb olsun.İş burasındadır ki,o emosiyaların yaranmasına səbəb ola biləcək bütün halları(vəziyyətləri) öz formulunda əks etdirsin.
Beləliklə P.V.Simonov qərb psixoloqlarının(Hull,1951) “drayver reduksiyası”nəzəriyyəsini təkzib etməyə çalışırdı.Canlı sistemlərin təlabatların azaldılmasına çalışması ilə razılaşaraq qeyd edir ki,ancaq təlabatların azaldılması və ya gücləndirilməsi müsbət emosianal reaksiyaların yaranmasına səbəb olur.O,P.K.Anoxinin baxışlarına da əks çıxır,hansı ki,reallıqda “reduksiya” nəzəriyyəsi “bioloji”emosiya nəzəriyyəsi izahında saxlanılır.Anoxinə görə “hər hansı bir yaranmış təlabatın təmin olunmasında yaranmış müsbət emosianal vəziyət tipi ancaq keçmiş fəaliyyətin nəticəsindən alınmış tərs informasiya fəaliyyət akseptoru aparatı ilə üst-üstə düşdükdə yaranır”.Əksinə, “uyğun gəlməyən bütöv olmayan fəaliyyət akseptoru aktının nəticəsində alınmış əks afferent göndərilmə mənfi emosiyaların yaranmasına səbəb olur”. Simonovun nöqteyi nəzərindən mənfi emosiyaları kənarlaşdıraraq vital təlabatların ödənilməsi ancaq müsbət emosiyaların yaranmasına imkan yaradır,ancaq yaratmır.Əgər mənfi emosyaların təsiri altında insan və ya heyvan mövcud emosiya təlabatının yaranmasını şərtləndirən cəld ödənilməyə can atır.Bir halda ki,təlabatın ləğv edilməsi istər-istəməz müsbət emosiyaların yox olmasına gətirib çıxarır, “gedonizm prinsipi”( “maksimizasiya qanunu”)insan və heyvanda təlabatın yox olmasına mane olmasını oyadır.Simonov qeyd edirdi- “meyl reduksiyası nəzəriyyəsi baxımından paradoksal mövqe”Müsbət və mənfi emosiyalar arsında fərqləri qeyd edərək Simonov gösətrir ki,canlı varlıqların davranışları qarşılıqlı təsirə yönəldilib,müsbət emosiyalar yaratmağa və müsbət emosianal vəziyyətlərin maksimizasiyasına qadirdir.Ancaq minimizasiyanın sıfra qədər həddi var.Maksimizasiyanın isə belə bir həddi yoxdur,çünki o nəzəri olaraq onsuzdur.Bu vəziyyətdə Simonov güman edir ki,o dəqiqə “drayver reduksiyası”nəzəriyyəsindən müsbət emosiyaların yaranması sferasını əlavə edir.
P.V.Simonovun nəzəriyyəsini kəskin olaraq B.İ.Dodonov(1983) tənqid etmişdi.Düzdür,onun tənqidinin əhəmiyyətli hissəsi P.V.Simonovun psixologida emosiyaların öyrənilməsi haqqındadır.O,haqlı olaraq qeyd edir ki, “emosiya formulu”nda müəllif uyğun gəlməyən təkanlar sırasını qeyd edib.
Tərcümə edən: Diyanə Hüseynova
Mənbə:Е.П.Ильин,Эмоции и чувство,Санкт –Петербург,2001